Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội vừa ban hành Hướng dẫn biện pháp phòng trừ chuột vụ Xuân năm 2024.
- Tác hại của chuột
Chuột là đối tượng dịch hại quan trọng; chuột gây hại cây trồng, vật nuôi, nông sản bảo quản trong kho, công trình giao thông, thủy lợi, xây dựng, các công trình văn hóa, phá hại các vật dụng trong gia đình,… đặc biệt chuột còn là môi giới lây truyền bệnh nguy hiểm cho người như bệnh dịch hạch.
- Đặc điểm sinh học và gây hại
- Thức ăn
Chuột là loại ăn tạp, thức ăn chủ yếu là thực vật xanh, ngũ cốc; ngoài ra chuột còn ăn cả cá con, ốc sên, ốc bươu vàng, cua, … Đặc trưng cơ bản của chuột là có răng cửa rất mạnh và có khuynh hướng mọc dài liên tục do đó để mài răng trong nhiều trường hợp, chuột cắn phá nhiều hơn là ăn. Các loại vật liệu dùng làm mồi phải hấp dẫn chuột mà trên ruộng không có và cần thay đổi để tránh nhàm chán; trong thời kỳ dư thừa thức ăn hoặc có sẵn nguồn thức ăn ưa thích của chuột (như lúa đứng cái làm đòng - chín).
- Đặc điểm sinh học
Trong 1 năm chuột đồng sinh sản từ 2 - 3 lứa, mỗi lứa từ 2 - 20 con, trung bình 8 con/lứa. Một cặp chuột từ đầu năm đến cuối năm có thể sinh ra từ vài trăm đến khoảng 2 nghìn con. Thời gian sinh sống trung bình của chuột từ 12 - 14 tháng. Chuột sinh ra sau 60 ngày là có khả năng sinh sản, thời gian mang thai khoảng 21 ngày. Khoảng thời gian giữa các lứa đẻ từ 41 - 60 ngày.
Chuột rất thính tai, có khả năng cảm nhận mùi, vị rất tốt và có tính đa nghi nên hay nghi ngờ chỗ lạ, thức ăn lạ, mùi lạ. Do đó, khi đặt bẫy cần đặt sát chân tường, bờ ruộng, trên đường mòn quen thuộc chuột hay đi lại; khi tổ chức đánh bả, cần cho chuột ăn mồi không có thuốc trước 2 - 3 ngày, rồi sau đó mới trộn thuốc vào bả để tránh hiện tượng “nhát bả”; dùng muỗng để lấy bả, thuốc thay cho dùng tay trần vì hơi người có thể lưu lại, hoặc bẫy sau khi bắt chuột cần được làm sạch mùi; các vật liệu dùng để lót bả, thuốc đồng nhất với môi trường.
Chuột thường sống trong hang, dưới đất, nhất là ở bờ ruộng lúa, vào giai đoạn đòng - trỗ và trong khi mang thai, sinh sản, chuột mẹ không ra ngoài kiếm ăn khoảng 10 - 15 ngày, lúc này biện pháp như đào bắt có hiệu quả, nhưng khi lúa trỗ - chín, chuột rời hang, vào sống trong ruộng, nhiều khi làm tổ trên cây lúa; do đó, các biện pháp như đào bặt, bẫy ở giai đoạn này hiệu quả kém.
Chuột di chuyển vài trăm mét xa nơi trú ngụ, nhưng khi gặp khó khăn về điều kiện sống, hoặc có thể vì lý do nào đó chuột có thể di cư xa nhiều km. Đây là đặc điểm khác với các loài dịch hại khác. Chuột không chỉ gây hại một nơi mà có thể gây hại nhiều nơi.
Chuột bơi lội giỏi, nhưng không thích nước; do đó, năm nào hạn nặng năm đó chuột nhiều, những ruộng nhiều nước chuột ít hoạt động.
- Gây hại
Chuột chủ yếu hoạt động và gây hại vào ban đêm; trên ruộng, chuột phá hại vào bất cứ giai đoạn nào của cây lúa, nếu bị hại sớm, lúa có thể phục hồi, tạo ra dảnh mới nhưng lại nặng nhất vào giai đoạn đòng - trỗ, lúc này chúng ăn đòng non (có vị ngọt) hay cắn ngang lúa, ăn hạt.
III. Một số biện pháp phòng, chống chuột bảo vệ sản xuất
Căn cứ vào đặc tính sinh học của chuột và điều kiện cụ thể để phòng trừ chuột hiệu quả cần phải tiến hành thường xuyên và áp dụng tổng hợp các biện pháp diệt chuột.
- Biện pháp canh tác
Vệ sinh đồng ruộng: Phát quang bờ bụi, ruộng bỏ hoang, làm sạch cỏ ven bờ, tìm và phá ổ chuột ngay từ đầu vụ, thu dọn rơm rạ sau thu hoạch để hạn chế nơi cư trú của chuột.
Thời vụ: Cần xác định thời vụ thích hợp, ở những vùng thường bị chuột hại nặng cần gieo trồng và thu hoạch đồng loạt. Cắt đứt nguồn thức ăn để chuột đói và dễ dàng ăn mồi bả hơn.
- Biện pháp vật lý, cơ học (thủ công)
Đây là biện pháp diệt chuột hiệu quả cao nhất. Tổ chức diệt chuột đồng loạt, trên diện rộng, huy động mọi lực lượng; nông dân, các tổ chức đoàn thể… tham gia. Có thể áp dụng một số biện pháp để bắt chuột như sau:
Dùng đèn để soi bắt chuột vào ban đêm.
Đào bắt, hun khói hoặc đổ nước vào hang chuột cho chuột chạy ra và dùng đơm, đó, … để bắt.
Thời gian tổ chức các đợt đào bắt chuột;
+ Giai đoạn chuyển tiếp giữa các vụ sản xuất (khi đồng ruộng không có lúa), tốt nhất ở thời kỳ đổ ải, làm đất đồng loạt.
+ Khuyến khích nông dân đào bắt chuột vào giai đoạn lúa làm đòng (là thời kỳ chuột cái đẻ - nuôi con tăng hiệu quả diệt chuột) và giai đoạn sau thu hoạch.
Sử dụng bẫy bán nguyệt, bẫy lồng, bẫy dính, bẫy ống tre,… căn cứ vào đặc tính của chuột và thời điểm thích hợp trên đồng ruộng (cánh đồng do bị ngập lụt, ruộng sau thu hoạch, vào đầu các vụ sản xuất khi lấy nước làm đất, … chuột sẽ bị hết thức ăn và thu hẹp nơi cư trú); khi sử dụng bẫy phải đặt ngay trên lối đi của chuột và nơi chuột gây hại.
* Lưu ý: Không được sử dụng điện để diệt chuột; khi đào bắt chuột phải hoàn trả lại hiện trạng, không làm ảnh hưởng và hư hỏng các công trình thủy lợi, bờ ruộng, bờ kè, cầu cống…
- Biện pháp sinh học
- Bảo vệ, không săn bắt các loài động vật là thiên địch của chuột như: mèo, rắn, chim cú mèo, chim lợn,…
- Khuyến khích phát triển đàn mèo, chó để săn bắt chuột.
- Sử dụng một số chế phẩm sinh học, thuốc có tác dụng gây bệnh và lây bệnh trong đàn chuột.
- Biện pháp hóa học
Sử dụng bả, thuốc trong danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại Việt Nam. Ưu tiên sử dụng các loại thuốc ít độc hại với người, vật nuôi,… bao gồm các loại thuốc chứa một trong các hoạt chất: Bromadiolone, Warfarin, Brodifacoum; Coumatetralyl;…
Chỉ dùng thuốc hóa học khi chuột phá hại mạnh và tuân thủ nghiêm ngặt an toàn. Đọc kỹ hướng dẫn trước khi sử dụng, sử dụng theo nguyên tắc 4 đúng.
Cách đặt bả: Đặt bả vào lúc chiều mát trước khi trời tối, tránh trời mưa. Bổ sung mồi bả vào chiều tối ngày hôm sau nếu chuột ăn hết mồi bả, nên đặt bả liên tục từ 3 - 5 đêm liền. Đặt bả thành mô trên đường đi lại của chuột, gần cửa hang, nơi chuột đang phá hại, bờ mương, … khoảng cách giữa các mô bả tùy theo mật độ chuột trên đồng ruộng.
Người trực tiếp trộn thuốc và đặt bả phải sử dụng bảo hộ lao động như đeo khẩu trang và găng tay. Thu xác chuột chết để tiêu hủy không làm ảnh hưởng đến nguồn nước,…
Lưu ý: Căn cứ vào điều kiện sản xuất thực tế, các địa phương chủ động tổ chức diệt chuột bằng các biện pháp (canh tác, thủ công, sinh học, hóa học) trên những diện tích chuột thường xuyên gây hại (gò đống, ven đường lớn, ven làng,…) để bảo vệ sản xuất nông nghiệp và sức khỏe cộng đồng./.
TA (TH)
